Tại Hội thảo tăng cường liên kết phát triển cụm công nghiệp làng nghề ở Việt Nam vừa được tổ chức, nhiều ý kiến cho rằng để thúc đẩy phát triển các cụm công nghiệp làng nghề cần có nhóm chính sách và giải pháp quy hoạch không gian phát triển cụm công nghiệp làng nghề phù hợp điều kiện kinh tế - xã hội tại từng địa phương.
Cụm công nghiệp làng nghề cần khai thác tốt các yếu tố lợi thế tự nhiên sẵn có của từng địa phương gồm vị trí địa lý, địa hình; giao thông; tài nguyên thiên nhiên; chất lượng đất đai thổ nhưỡng, khí hậu, diện tích; nguồn nguyên liệu. Phát triển liên kết trong cụm công nghiệp làng nghề nên xây dựng liên kết ngành trục bánh xe và nan hoa, là liên kết được chi phối bởi một hay một vài doanh nghiệp lớn (đóng vai trò trục bánh xe) có các nhà cung cấp hay các doanh nghiệp liên quan với quy mô nhỏ hơn ở xung quanh (các nan hoa). Khi hình thành liên kết này, các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong làng nghề sẽ có cơ hội tiếp cận với nguồn vốn đầu tư, thị trường đầu tư và dây chuyền công nghệ hiện đại.
Theo báo cáo của Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, cả nước có hơn 4.000 cụm công nghiệp làng nghề, trong đó khu vực miền Bắc chiếm khoảng 70% số cụm công nghiệp làng nghề cả nước. Tổng số cơ sở sản xuất trong các cụm công nghiệp làng nghề khoảng 40.000 cơ sở, trong đó hơn 80% là các hộ kinh doanh cá thể.
Nhiều cụm công nghiệp làng nghề không chỉ sản xuất những sản phẩm truyền thống, sản phẩm mới mà còn áp dụng các công nghệ mới để sản xuất sản phẩm chất lượng cao, xuất khẩu ra nước ngoài. Phát triển cụm công nghiệp làng nghề được kỳ vọng là hạt nhân đổi mới sáng tạo tại nông thôn, nhân tố thúc đẩy cơ khí hóa, ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động sản xuất.
Với số lượng hơn 2.000 làng nghề truyền thống có từ 100 năm tuổi trở lên, các làng nghề Việt Nam đã sản xuất ra hàng ngàn loại sản phẩm trong nhiều lĩnh vực, đóng góp cho thị trường xuất khẩu, mang lại nguồn ngoại tệ đáng kể cho ngân sách. Tuy nhiên, hiện nay việc phát triển làng nghề truyền thống ở nước ta còn bộc lộ nhiều vấn đề bất cập.
Nét đẹp tại làng nghề nón lá Bố Liêu, Quảng Trị. Ảnh minh hoạ
Trong đó, công nghệ và máy móc thiết bị lạc hậu, vốn đầu tư hạn chế (80% cơ sở không đủ điều kiện đầu tư vốn cải tiến thiết bị công nghệ hiện đại). Sản xuất thiếu ổn định, nguồn nguyên liệu đầu vào phục vụ nhu cầu sản xuất còn phụ thuộc và thụ động, chất lượng nguyên liệu bảo quản chưa đáp ứng yêu cầu. Việc kiểm soát ô nhiễm môi trường trong phát triển làng nghề ở nông thôn còn nhiều yếu kém.
Ngoài ra, sự liên kết trong các cụm công nghiệp làng nghề còn nhiều hạn chế. Nhiều cụm công nghiệp làng nghề hoạt động chưa hiệu quả so với mục tiêu ban đầu của Chính phủ. Nhiều nơi không thể thu hút được các cơ sở sản xuất và để hoang.
Bà Nguyễn Thị Tòng - Viện trưởng Viện Nghiên cứu ứng dụng mỹ thuật sản phẩm làng nghề Việt Nam cho hay: "Kinh nghiệm phát triển cụm công nghiệp làng nghề của các quốc gia cho thấy vai trò quan trọng của Nhà nước trong định hướng và hỗ trợ bằng cơ chế, chính sách".
“Phát triển liên kết trong cụm công nghiệp làng nghề nên xây dựng liên kết ngành kiểu trục bánh xe và nan hoa, là liên kết được chi phối bởi một hay một vài doanh nghiệp lớn (đóng vai trò trục bánh xe) có các nhà cung cấp hay các doanh nghiệp liên quan với quy mô nhỏ hơn ở xung quanh (các nan hoa). Khi hình thành liên kết này, các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong làng nghề sẽ có cơ hội tiếp cận với nguồn vốn đầu tư, thị trường đầu tư và dây chuyền công nghệ hiện đại”, bà Tòng phát biểu.
Tương tự, ông Trần Anh Sơn, Trưởng phòng Quản lý công nghiệp và năng lượng (Sở Công Thương tỉnh Thái Nguyên) cho rằng, chính quyền địa phương cần quan tâm bố trí nguồn ngân sách hỗ trợ, xây dựng cơ chế, chế tài, vận động các hộ kinh doanh gây ô nhiễm di dời vào cụm công nghiệp, có chính sách hỗ trợ các chủ đầu tư hạ tầng cụm công nghiệp làng nghề và cơ sở sản xuất kinh doanh trong cụm công nghiệp làng nghề.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Thịnh, Chủ tịch Hội làng nghề rắn Vĩnh Sơn (tỉnh Vĩnh Phúc) kiến nghị: Nhà nước nên ưu tiên về giá thuê mặt bằng, quản lý giá thuê mặt bằng vừa bảo đảm lợi nhuận cho doanh nghiệp xây dựng hạ tầng nhưng cần phù hợp sử dụng của các cụm công nghiệp làng nghề, không thả lỏng giá thuê, tránh thổi giá khi cho thuê để khuyến khích người dân...
