Tại Tờ trình gửi Chính phủ về việc trình Quốc hội ban hành Nghị quyết về thu phí sử dụng đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư, Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) cho biết, đường bộ cao tốc có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia, là công trình cấp kỹ thuật cao nhất trong hệ thống đường bộ, với quy mô hiện đại, năng lực vận tải lớn, tốc độ cao nên rút ngắn thời gian đi lại giữa các vùng, miền, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh của cả nước và các địa phương nơi có đường bộ cao tốc đi qua.
Sớm ban hành Nghị quyết thu phí cao tốc do Nhà nước đầu tư.
Theo Bộ Giao thông vận tải, so việc lưu thông trên 3 tuyến đường cao tốc đang vận hành là Cầu Giẽ - Ninh Bình, Tp.HCM - Trung Lương và Tp.HCM - Long Thành - Dầu Giây với việc lưu thông trên các tuyến quốc lộ song hành, mỗi phương tiện lưu thông trên cao tốc sẽ tiết kiệm khoảng 5.265 đồng/km; trong đó 25% từ tiết kiệm chi phí vận hành phương tiện và 75% từ tiết kiệm thời gian hàng hóa và hành khách trên đường.
Loại phương tiện thu được lợi ích lớn nhất là xe khách từ 30 ghế trở lên với bình quân ước tính khoảng 12.348 đồng/km, phương tiện thu được lợi ích thấp nhất là xe tải dưới 2 tấn với lợi ích bình quân ước tính khoảng 1.974 đồng/km.
Ngoài ra, đối với người dân, việc di chuyển trên đường cao tốc sẽ giúp giảm thời gian vận chuyển lên tới 60% và giảm chi phí khai thác so với lưu thông trên quốc lộ.
Mặt khác, tại Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030 được Đại hội XIII của Đảng thông qua đã xác định mục tiêu: "Đến năm 2030, phấn đấu cả nước có khoảng 5.000 km đường bộ cao tốc" trong tổng số 9.014 km (41 tuyến) đã được quy hoạch đề ra.
Để thực hiện mục tiêu đó, việc triển khai đầu tư xây dựng, quản lý, khai thác đòi hỏi nguồn vốn rất lớn, theo ước tính ban đầu nhu cầu các nguồn vốn đầu tư đến năm 2030 khoảng 813 nghìn tỷ đồng; trong đó giai đoạn 2021 - 2025 cần khoảng 393 nghìn tỷ đồng để hoàn thành 2.043 km và khởi công 925 km đường cao tốc.Việc thu phí sử dụng đường cao tốc thông qua trạm thu phí trên đường cao tốc là một trong các công cụ, giải pháp để tăng cường công tác quản lý. Ngoài việc cân bằng lưu lượng xe lưu thông trên đường cao tốc và trên đường quốc lộ song hành, khi thu phí sẽ có nguồn lực, điều kiện để thực thi các giải pháp khác như: Kiểm soát tải trọng xe, giám sát và hạn chế các phương tiện xe thô sơ, xe không được phép lưu hành trên đường cao tốc… giúp tăng cường hiệu quả khai thác của đường cao tốc, tăng cường các lợi ích do đường cao tốc đem lại.
Qua nhiều nghiên cứu, phân tích, đánh giá cũng như tham khảo từ quốc tế, Bộ Giao thông vận tải đề nghị Chính phủ xem xét, trình Quốc hội ban hành Nghị quyết với các nội dung: Cho phép thu phí sử dụng đường bộ cao tốc do nhà nước đầu tư; cơ chế thu thực hiện theo cơ chế phí.
Đối với số tiền phí thu được sẽ nộp ngân sách nhà nước và sử dụng theo quy định pháp luật về ngân sách; trong đó ưu tiên sử dụng cho đầu tư, quản lý, bảo trì kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ, hỗ trợ các dự án đầu tư đường bộ theo hình thức hợp đồng BOT trong trường hợp bị ảnh hưởng bởi phân lưu khi các tuyến đường cao tốc đưa vào khai thác (so với điều kiện hợp đồng dự án ban đầu).
Cơ chế phân chia nguồn thu phí theo tỷ lệ nguồn vốn đầu tư của ngân sách trung ương và ngân sách địa phương tham gia dự án đầu tư tuyến cao tốc đó. Đồng thời, kiến nghị Quốc hội giao Chính phủ hướng dẫn và tổ chức triển khai thực hiện Nghị quyết.
